Particratie, een onneembare vesting?
Het partijenlandschap moet dringend worden opgeschud en vernieuwd. De gevestigde partijen zijn moe en uitgeblust, en de mensen snakken naar nieuw élan, visie en durf. Met op het stembiljet steeds weer dezelfde partijen verworden verkiezingen feitelijk tot een stoelendans. De kiezer mag (verplicht) elke vier jaar tekenen op het stippellijntje.
Er staat een groot democratisch principe op het spel. Maakt het parlement de dienst uit of een handvol partijbonzen? Zijn politieke partijen een open en bruisende plek voor debat en samenwerking op basis van waarden en idealen, of exclusieve clubs die met dynastieën en cumul een kleine groep mensen bedienen? Veel van de stagnatie die de politiek plaagt begint bij de ongemakkelijke antwoorden op deze vragen.
Verantwoordelijk en doortastend politiek leiderschap, gestoeld op een robuuste parlementaire democratie, zijn meer dan ooit nodig. Zeker nu de wereld gevaarlijk instabiel is, met de grootste uitdagingen in decennia: de klimaattransitie, vrede en veiligheid in onze regio, een grondige renovatie van ons Europese huis, migratie, het aanjagen van de economie en het herstel van sociale rechtvaardigheid. Juist nu, echter, verkeert het politieke midden in een diepe malaise. Wie zijn buik vol heeft van de particratie en de stagnatie, kan hooguit een proteststem uitbrengen op een extreme partij.
In plaats van ruimte maken voor alternatieven in het politieke centrum, trekken de middenpartijen reflexmatig ook naar de flanken, in de hoop daar “weggelopen” kiezers terug te halen. Op de (populistisch) rechtse flank is het inmiddels een drukke bedoening, met Vlaams Belang, N-VA, CD&V en Open VLD, maar ook Conner Rousseau mag graag een beetje mag hengelen in de populistische vijver. Op links loopt Groen leeg, maar groeit de PVDA. De moderate kiezer, de progressief, de liberaal, de ecologisch-gezinde en de pro-Europese kiezer blijven verweesd achter. Dat is bij elkaar opgeteld een substantieel deel van de bevolking.
De particratie vormt nu een schier onneembaar bastion voor nieuwkomers. Het vereiste van duizenden steunverklaringen om überhaupt een lijst te kunnen indienen, de wettelijke kiesdrempel en de - nog hogere - natuurlijke kiesdrempel per zetel in een kieskring, vormen een hoge barrière voor nieuwkomers. Natuurlijk moet een nieuwe partij bewijzen dat er enige steun is, maar nu wordt het speelveld nog verder verstoord door de ongelijkheid van middelen. De gevestigde partijen zitten op een gezamenlijk vermogen van 165 miljoen euro, en klussen ook nog bij in beleggingen en vastgoed. In de top-3 grootste politieke reclamebudgetten van héél Europa staan twee Vlaamse partijen; de N-VA en Vlaams Belang. Binnen België bestaat de volledige top tien van adverteerders uit politieke partijen. Dit staat nog los van de aanzienlijke fractiemiddelen en een leger aan cabinettards die naast staatsbelangen toch ook het partijbelang behartigen. Let wel: alles met publiek geld dat bedoeld is voor de democratie.
Er zijn wel regels om een gelijk financieel speelveld te scheppen, zoals de "spertijd" voorafgaand aan verkiezingen. Maar wat er buiten die spertijd gebeurt is niet waterdicht gereguleerd. Onlangs poogde het burgerpanel We need to talk de partijen te bewegen tot een hervorming van de partijfinanciering, maar dat werd in de Kamer onthaald met een verveeld schouderophalen en zacht geprevelde lippendienst aan versobering.
Het politieke midden kwijnt weg achter muren die het zelf hooghoudt. Stilstaand water gaat stinken, beweging brengt zuurstof in de democratie. Het is veelzeggend hoe nerveus sommige gevestigde partijen reageren op een new kid on the block.
Ondergetekende staat kandidaat voor zo’n nieuwe partij (Volt België) die een constructief en positief alternatief in het midden biedt. We gaan de barrières monter te lijf, maar dat laat onverlet dat de rot in de democratie structureel moet worden aangepakt. Volt heeft geen miljoenen op de bank, noch een vastgoedportefeuille. Wat het wel heeft, is enthousiaste mensen die rechtstreeks het gesprek met de kiezer aangaan. Volt is een beweging waar burgers meteen meepraten en meedoen, gedreven door de kracht van de verbeelding. De democratie kan een nieuwe impuls goed gebruiken.
Over twee maanden al begint een zinderende politieke periode. Vanaf 1 januari 2024 is België zes maanden lang voorzitter van de EU, en op 9 juni gaan we naar de stembus voor de gewestelijke, federale en Europese parlementsverkiezingen. Deze periode heeft alles in zich om een democratisch feest te worden, maar daarvoor dient de particratie plaats te maken voor democratie.
